Istorijat

I ZAPISI I SEĆANJA
Na inicijativu počivšeg profesora beogradskog univerziteta inž. arhitekture Branislava Kojića i drugih stručnjaka iz prethodne Jugoslavije održano je prvo savetovanje o osvetljenju u okviru kog je na dan 03.06.1955. godine održana prva skupština na kojoj je zvanično osnovan JUGOSLOVENSKI KOMITET ZA OSVETLJENJE (JKO).
Profesor Kojić koji je u to vreme bio predstavnik Jugoslavije u Međunarodnoj Komisiji za osvetljenje (CIE) COMMISSION INTERNATIONALE DE L EKLAIRAGE, je ovu prvu skupštinu JKO-a pozdravio rečima:
"U ime Međunarodne komisije za osvetljenje, koju imam čast da predstavljam u Jugoslaviji, pozdravljam ovaj sastanak i izražavam veliko zadovoljstvo da je do formiranja Nacionalnog komiteta došlo. Želja mi je da ovaj Komitet sa uspehom okonča preuzete poslove. Kako sam izabran za predstavnika međunarodne komisije za osvetljenje u našoj zemlji, moj glavni zadatak i dužnost je: postići da se izvrši organizovanje stručnjaka u vidu Nacionalnog komiteta za osvetljenje".

Na toj skupštini je usvojen i Statut JKO-a, koji je u ime radne grupe obrazložio počivši profesor B. Kojić. Tim statutom se u svakoj republici predviđa stvaranje odbora kakvi su već postojali u Ljubljani, Zagrebu i Beogradu, čime je omogućen prijem JKO-a u CIE. Na skupštini je, dalje, postignut dogovor da se odbori preimenuju u podkomitete i da se sedište JKO-a za svaki mandatni period seli u drugu republiku; da svaka republika delegira svoje predstavnike u Upravni i Nadzorni odbor JKO-a, s tim što predsednik i generalni sekretar ne mogu da budu iz iste republike.
Prvi predsednik JKO-a je bio počivši profesor dipl. ing. Vladislav Jovanović. Delegat Srbije u Upravnom odboru, počivši profesor dipl. ing. Slobodan Žilović i u Nadzornom odboru počivši profesor arhitekture Branislav Kojić.

Tokom rada JKO-a njegova sedišta su bila:
Ljubljana 1955 - 1958
Zagreb 1959 - 1966
Beograd 1966 - 1974 i
Maribor 1975 - 1980.

Pojavom novog zakona o društvenim organizacijama usledio je rad na reorganizaciji pa su 1978., umesto JKO-a kao osnovne organizacije podeljenog u republičke podkomitete, formirana republička društva za osvetljenje, kao osnovne organizacije. One su zatim 1980. godine formirale svoj savez pod imenom Jugoslovenski savez (Društva) za osvetljenje JSO. Ova reorganizacija je trajala više od pet godine i dovela je do određene krize u radu.
Od ove reorganizacije, pa do poslednjeg saveznog savetovanja 1990. godine u Puli i raspada predhodne Jugoslavije, sedište JSO-a je bilo u Ljubljani. Zadnji izvršni sekretar je bio Čiča Nikola koji je sačuvao dokumentaciju. U okviru JSO-a je formirana Tehnička komisija sa svojim odborima i pododborima koji sarađuju sa istim odborima (Divizionima) u CIE. Tehnički odbori su stručna tela JSO-a koja temeljno istražuju i obrađuju pojedine oblasti svetlosne tehnike. Osnovni ciljevi rada ovih odbora su: objedinjavanje i usaglašavanje načnih misli iz oblasti svetlosne tehnike, iniciranje načnih istraživanja u zemlji i obrada i izučavanje rezultata načnih i stručnih dostignuća u svetu u svrhu praktične primene u našoj zemlji.

U prethodnoj Jugoslaviji su, prema područjima rada bili formirani sledeći tehnički odbori (TO):
JSO TO-1 DIV 1 CIE Viđenje i boje
JSO TO-2 DIV 2 CIE Fizikalna merenja svetlosti i zračenja, predsednik: Predrag Vukadin, SZ Mere i drag. metali
JSO TO-3 DIV 3 CIE Osvetljenje unutrašnjih prostora veštačkom i dnevnom svetlošću
JSO TO-4 DIV 4 CIE Osvetljenje i signalizacija u prostoru
JSO TO-5 DIV 5 CIE Spoljašnje osvetljenje sa primenom
JSO TO-6 DIV 6 CIE Fotobiologija i fotohemija ֠nije osnovan
JSO TO-7 DIV 7 CIE Opšta problematika osveljenja ֠rečnik, izvori svetlosti, razvoj osvetljenja, obrazovanje.

Predstavnici, odnosno delegati u divizionima CIE, su birani na sednicama predsedništva JSO-a, o čemu se obaveštava centralni biro CIE.
Godine 1990 jedini predsetnik TO i delegat u DIV 2 iz Srbije, bio je Predrag Vukadin.
Na zadnjem Kongresu CIE 1999. godine ukinut je DIV 7, i formiran DIV 8 CIE ֠Tehnologija slike.

U svakom tehničkom odboru odnosno divizionu se formiraju pododbori u kojima se razrađuju uže teme iz područja rada TO. Ovo su po pravilima privremena tela, formirana za obradu određene teme, koja se po izradi tehničkog izveštaja rasformiraju. Iz najnovijeg adresara CIE može da se vidi koliko takvih grupa radi, na kojim temama i ko su njihovi članovi. U pojedinim odborima bilo je evidentirano nekoliko naših kolega. Jugoslovenski komitet za osvetljenje je na osnivačkoj skupštini 1955. godine, doneo Odluku da se radi lakše teritorijalne organizovanosti formiraju organi JKO-a po republikama. Tako je nastao začetak našeg društva koji je nosio naziv: JUGOSLOVENSKI KOMITET ZA OSVETLJENJE ֠PODKOMITET ZA SRBIJU. Godine 1978., primenjujući novi zakon o društvenim organizacijama, podkomitet se registruje kao: DRUŠTVO ZA OSVETLJENJE SR SRBIJE, (skraćeno: DOS). Godine 1992, društvo menja naziv u DRUŠTVO ZA OSVETLJENJE SRBIJE, zadržavajući istovremeno staru skraćenicu naziva DOS. Sve vreme, Statut organizacije, njeni osnovni zadaci i ciljevi su ostali nepromenjeni. Društvo deluje samostalno kao stručna društvena organizacije u koju se dobrovoljno učlanjuju pojedinci i organizacije zainteresovani za razvoj i unapređenje svetlosne tehnike. Rad društva je organizovan u više odbora u čijem radu učestvuje većina članova Upravnog i Nadzornog odbora.
Najviši organ upravljanja Društva je Skupština. Do sada je održano do 1978. godine, 7 (sedam), i od 1978. godine 24 (dvadeset četiri) sednica Skupštine. Na svakoj Skupštini se podnosi izveštaj o radu i finansijski izveštaj, a skupština donosi Plan rada i finansijski plan za tekuću godinu. Na skupštinama se, pored ovog radnog dela, organizuje i stručni deo sa predavanjem, prikazom nekog stručnog filma, predstavljanjem nekog od kolektivnih članova i sl. Na izbornim Skupštinama se biraju Upravni i Nadzorni odbor predsednik Društva koji je istovremeno i predsednik Upravnog odbora.

Dosadašnji predsednici Društva su bili:
1955-1963 poč. Slobodan Žilović
1963-1970 Rista Paligorić
1970-1974 Dušan Murgaški
1974-1978 Jovan Milivojević
1978-1988 Ljudmila Andrijević
1988-1992 Nebojška Radovanović
1992-2000 Pavle Božić
2000-2004 Pavle Božić
2004- Nebojša Radovanovic

Učlanjenjem u SMEITS 1978. godine, i preseljenjem u prostorije Saveza inženjera i tehničara Srbije, Kneza Miloša 7A/II, Društvo je dobilo uslove za kontinuirani rad, stalnu adresu i honorarnog administrativno finansijskog službenika. U svim svojim aktivnosti Društvo je imalo velike koristi od pomoći i podrške SMEITS-a.
Predstavnici DOS-a u UO i NO SMEITS-a su tokom ovih godina bili Ljiljana Rašajski, Rista Paligorić, Jovan Milivojević, Ljudmila Andrijević i počivši Miloš Kremić.
Kao u svim društvenim sredinama tako i u našem Društvu je bilo članova koji su se izuzetno zalagali u radu i dali značajne doprinose uspehu Društva. Društvo se tim kolegama odužilo tako što ih je na skupštinama JKO/JSO/DOS 1980, 1984, 1988 i 2000. godine predložilo za počasne i zaslužne članove, što su oni i postali:

a) POČASNI ČLANOVI JKO-JSO, DOS
Žilović Slobodan poč.
Radulović Đorđe poč.
Petrović Aleksandar poč.
Damjanović Vojislav poč.
Petrović Zoran poč.
Paligorić Rista
Opačić Slobodan
Borić Đura
Krivošić Nikola
Alić Vladeta
Popović Marko
Vajdić Krešimir
Vujičić Dušan
Boškić Dragan
Blagojević Vasilije

b) ZASLUŽNI ČLANOVI JKO-JSO,DOS
Andrijević Ljudmila Božić Pavle
Murgaški Dušan poč. Bugarin Živa
Milivojević Jovan Đačanin Radovan
Denčić Zorica Drndarević ana
Đurić Dragomir Čiča Nikola
Boškić Dragan Ledinski Zoran
Blagojević Vasilije Marjanović Tatjana
Vujičić Dušan Milojković Predrag
Vukmanović Smilja Marmut Zoran
Nikolić Radoš Mastilović Dragan
Radović Đorđe Perišić Slobodanka
Kremić Miloš poč. Radovanović Nebojša
Rančić Predrag Vukadin Predrag

III 45 GODINA POSTOJANJA

Stručni rad, ono što najviše interesuje članove Društva i zbog čega ovo Društvo i postoji, je grupisan u sledeće osnovne aktivnosti:
- savetovanja i seminari
- dan svetlosne tehnike na sajmu
- stručna predavanja i posete
- međunarodna saradnja
- saradnja na izradi normativnih akata
- prikupljanje arhivske građe.

SAVETOVANJA I SEMINARI
Najviši oblik stručnih skupova koje Društvo organizuje su savetovanja iz oblasti tehnike i tehnologije osvetljenja. Na prvom savetovanju 1955. godine, je održana i osnivačka skupština JKO-a. Savetovanja su zatim postala tradicionalna.
Osnovni cilj savetovanja je da omoguće susrete za direktno upoznavanje i međusobnu razmenu mišljenja i iskustava stručnjaka, naučnih, privrednih, obrazovnih, zdravstvenih ustanova i preduzeća koja se bave bilo kojim oblikom tehnike ili tehnologije osvetljenja.
Do oktobra 1991. godine je održano 22 jugoslovenska savetovanja. Organizaciju prvih deset savetovanja je u potpunosti vodio organizacioni odbor koga je imenovao Upravni odbor JKO-a i koji je bio sastavljen od članova iz svih republičkih podkomiteta. Kasnije je Upravni odbor JSO-a a pripremao samo osnovnu koncepciju savetovanja, a organizaciju poverio jednom od republičkih podkomiteta odnosno Društava. Na savetovanjima je održano više izložbi i "okruglih" stolova na određenu temu ili standard. Na svim savetovanjima je bilo vidno učešće stručnjaka iz naše republike, kako po broju održanih predavanja, tako i po broju učesnika.

SAVEZNA SAVETOVANJA:

1. Prvo savetovanje o osvetljenju i osnivačka skupština JKO 1955. Ljubljana
2. II savetovanje o rasveti 1958. Zagreb
3. III savetovanje o osvetljenju 1960. Split
4. Reklame i propisi za reklame 1961. Beograd
5. Osvetljenje u službi industrije 1961. Opatija
6. Osvetljenje u automobilskoj industriji 1962. Ljubljana
7. Uloga i značaj osvetljenja u turizmu i ugostiteljstvu 1963. Zadar
8. Osvetljenje i saobraćaj 1965. Beograd
9. Osvetljenje u službi industrije i rudarstva 1968. Zagreb
10. Arhitektura, svetlost i čovek 1970. Budva
11. Osvetljenje spomenika kulture i starih gradskih celina 1972. Hvar
12. Savremene tendencije osvetljenja čovekove sredine 1974. Radenci
13. Savetovanje o osvetljenju sportskih borilišta 1980. Split
14. "Osvetljenje 81" 1981. Aranđelovac
15. "Osvetljenje 83" Štednja, održavanje i zaštita u sistemima za osvetljavanje 1983. Maribor
16. "Osvetljenje 84", Osvetljenje sportskih borilišta 1984. Sarajevo
17. "Rasvjeta 85" 1985. Tuh.Toplice
18. "Osvetljenje 86" 1986. Tara
19. "Osvetljenje 87" 1987. Ohrid
20. "Osvetljenje 88" 1988. Maribor
21. "Rasvjeta 90" ֠zadnje zajedničko savetovanje 1990. Pula
22. "Osvetljenje 91" 1991. Kragujevac
23. "Osvetljenje 93" 1993. Novi Sad
24. "Osvetljenje 94" Osnivačka skupština Društva Crne Gore 1994. Cetinje
25. "Osvetljenje 95" 1995. Ivanjica
26. "Osvetljenje 96" 1996. Donji Milanovac
27. "Osvetljenje 97" 1997. Vrnjačka Banja
28. "Osvetljenje 98" 1998. Velika Plana
29. "Osvetljenje 99" 1999. Beograd
30. "Osvetljenje 2000" 2000. Sokobanja
31 "Osvetljenje 2001" 2001.Arandjelovac
32"Osvetljenje 2003" 2003. Kladovo

Najmasovnijem Društvu sa puno entuzijasta, kako neko reče zaljubljenika u svetlost, nisu bila dovoljna samo savezna savetovanja već su povremeno održavana i republička savetovanja. Ovo se posebno odnosi na period od 1975-1980. godine, kada je JKO reorganizovan u JSO i kada savezna savetovanja nisu održavana. Samo u tom periodu naše je Društvo održalo tri republička savetovanja. Inače u peirodu od 1960. do 2000. godine, održano je dvanaest republičkih savetovanja i seminara. Posle raspada predhodne Jugoslavije, Srpsko Društvo je preuzelo na sebe da i dalje održava jugoslovenska savetovanja: 1993. u Novom Sadu, 1994. na Cetinju i 1995. godine u Ivanjici. U Sokobanji 2000. godine održano je 30. jubilarno savetovanje.

REPUBLIČKA SAVETOVANJA, SEMINARI, SIMPOZIUMI

1. Seminar o osvetljenju u školama 1960. Beograd
2. Osvetljenje u službi industrije ֠repriza JKO savetovanja
iz 1960. godine 1962. Beograd
3. Seminar: "Projektovanje, izgradnja i održavanje instalacija javnog osvetljenja" 1972. Beograd
4. Seminar: "Osvetljenje i štednja električne energije" 1975. Zlatibor
5. Savetovanje: "Osvetljenje stanovanja" 1976. Budva
6. Savetovanje: "Osvetljenje 78" 1978. Novi Sad
7. Savetovanje: "Osvetljenje 79" 1979. Donji Milanovac
8. Seminar: "Osvetljenje 84" 1984. Beograd
9. Seminar o osvetljenju radnih mesta za rad sa kompjuterima 1989. Beograd
10. Simpozium: "Merenja u tehnici osvetljenja" 1996. Beograd
11. Simpozium: o "Osvetljenju u sportu" 1996. Beograd
12. Učešće na savetovanju "Racionalno gazdovanje energije u širokoj potrošnji" 1997. Beograd
13. Sistemi svetlosnog odrzavanja na aerodromu Beograd 1998. Beograd
14. Seminar o unutrašnjem osvetljenju 2000. Beograd
15. Odredjivanje faktora odrzavanja svetiljki prilikom prohjektovanja saobracajnica, prof. Miomir Kostic 2001
16. Vodic kroz projektovanje spoljnog dekorativnog osvetljenja-Marcel Justin, Schreder, R-Tech, Liege, Belgium 2001

Prvi put na temu racionalnog korišćenja električne energije 1975. godine, održava se seminar "Osvetljenje i štednja električne energije". Na tom seminaru obeležavamo na Zlatiboru i 20 godina postojanja JKO-a, odnosno DOS-a. Termin "štednja" zamenjujemo terminom "racionalno" i uvodimo termin ukupna efikasnost električnog osvetljenja lm/W. To je odnos ukupno dobijene električne energije Tlmh prema ukupno utrošenoj energiji Twh za period od godinu dana, i tako dobijemo lm/W.

Prema podacima CIE sa 19 Kongresa 1991. godine, rezultati za predhodnu Jugoslaviju su sledeći:
godina: 1970. 1975. 1980. 1985. 1990.
Im/W 21,23 24,20 30,77 35,40 40,79

DAN SVETLOSNE TEHNIKE

Srpsko Društvo je na prolećnom sajmu tehnike u Beogradu 1971. godine u zajednici sa proizvođačima električnih izvora svetlosti "Tesla-Tež", organizovalo "Dan svetlosne tehnike". To je bio stručni sastanka na kome je održano par predavanja, a posle njih uz koktel i malu zakusku nastavljeni razgovori o temama predavanja. Sastankom su u toj meri bili zadovoljni članovi Društva i suorganizatori da je organizovanje tog sastanka nastavljeno svih sledećih godina i postala prava tradicija bez koje se ne može zamisliti Program rada Društva svake godine.
Ove, 2000. godine, je organizovan jubilarni 30. Dan svetlosne tehnike. Za 30 godina na ovoj stručnoj manifestaciji je izloženo više od 77 referata, saopštenja, naučnih analiza i prikaza. Ovde je započeta akcija "kvalitet osvetljenja 79" u zajednici sa Institutom za fiziku u Zemunu. Brojne ankete ispitanika u eksperimentalno osvetljenim prostorijama na sajmu ֠radionica i kancelarijski biro, bili su jasna poruka da je osvetljenje sastavni deo čovekove sredine i da je nezamisliva bilo kakava ljudska aktivnost bez veštačkog osvetljenja.
Gospodin prof. inž. Paul Massart je kao gost 1975. godine, održao predavanje na temu: "Odraz energetske krize na tehniku osvetljenja". Ovo gostovanje je omogućo naš kolektivni član fabrika svetiljki MINEL ֠SCHREDER.
Godine 1979., je obeleženo 100 godina proizvodnje električnih sijalica. Te prve Edisonove sijalice (21.10.1879.) su bile za napon 110 V, imala je snagu 16 sveća, vek trajanja ֠45 časova i svetlosno iskorišćavanje od 2,4 lm/W. Koliko je truda i inventivnosti uloženo u razvoj sijalica od toga dana do danas pokazuje već i sama činjenica da današnja sijalica ima svetlosno iskorišćenje od 22 do 33 lm/W, i vek trajanja do 2 000 časova ֠halogene sijalice.
Jubileji rođenja slavnog naučnika Nikole Tesle su obeležavani 1976., 1981. i 1991. godine prigodnim referatima naših članova i izložbama na štandu Fabrike sijalica "Tesla" koje je organizovao Muzej "Nikola Tesla". Iduće 2001. godine navršava se 145 godina rođenja Nikole Tesle.
Kada bi iz savremene civilizacije isključili samo deo Teslinih pronalazaka, sva tehnika bi stala, svet bi ostao u mraku. Deo aktivnosti Nikole Tesle posvećen je i razvoju odnosno usavršavanju električnih izvora svetlosti. Još u ono vreme je uočio da su postojeći izvori neekonomični i da rasipnički troše energiju. Ubrzo je konstruisao i patentirao sijalicu na principu električnog pražnjenja u gasovima koja je bila dvadeset puta efikasnija od dotadašnjih izvora. Na svojim mnogobrojnim predavanjima eksperimentalno je prikazivao svoje sisteme proizvodnje svetlosti. U to vreme industrija nije mogla da prihvati masovnu proizvodnju takve sijalice pa je patent pao u zaborav, ali današnje osvetljenje se nemože zamisliti bez usavršavanja sijalica sa električnim pražnjenjem u gasovima.
Godine 1985., je obeleženo 30 godina postojanja Srpskog Društva za osvetljenje. Toga dana su kolege iz Instituta prikazale svoje izume: "Impulsne izvore svetlosti", a Zavod za mere i dragocene metale se predstavio referatom: "Merenje fluksa svetlosti".
Godine 1987., su na ovoj manifestaciji bili kolege svetlotehničari iz Hrvatske, a njihov predsednik je održao predavanje ֠"Novosti u preporukama za osvetljenje cestovnih tunela"
Godine 1998., održano je predavanje o svetiljkama za natrijum sijalice VP malih snaga.
Godine 1989., stručna manifestacija Dan svetlosne tehnike obeležena je sa četiri predavanja:

- iz Fabrike sijalica "Tesla"- Pančeva, "Niskonaponske halogene sijalice"
- elektrotehničkog fakulteta ֠"Savremene metode proračuna unutrašnjeg i spoljnjeg osvetljenja"
- iz Minel-Schreder-a ֠"Osvetljenje u cilju obezbeđenja objekata"
- iz "Nopal" ֠B. Palanka ֠"Razvoj elektroinstalacionog materijala"

Sto godina električnog osvetljenja u Srbiji je obeleženo 1993. godine, istoimenim predavanjem, počivšeg kolege, M. Kremića, jubilarnom nalepnicom i pečatom. Pečat predat Muzeju EPS-a.
Svečano osvetljenje Glavne pošte u Takovskoj i Kosovskoj ulici prikazao je 1994. godine sa niz dijapozitiva P. Božić.
Na 26-tom "Danu" 1996. godine prikazan je "Sistem obeležavanja aerodroma Beograd" predavanjem Oldrih K. Njihov i naš gost Zdenko Dvoran iz ČSSR preneo nam je iskustva iz Čehoslovačke.
"Svetlosni signalni vodič" ukazuje na ulogu osvetljenja u signalizaciji u saobraćaju, što nam je referisao Vučković Bratislav 1998. godine.
Čiča Nikola pripremio je dokumentaciju GSP kako treba osvetliti kanal za popravku vozila. Ovaj referat sa grupom autora je bio predviđen i zakazan za 25.mart 1999. godine ali nije održan zbog NATO agresije na našu zemlju. Ipak je septembra 1999. godine na "Danu svetlosne tehnike" ovaj referat održan.
Na 30. jubilarnom "Danu" gosti iz Philipsa gosp. Rotmann Henk održao je predavanje na temu: "Predspojne sprave kao pokretači inovacija u osvetljenju".
Zadnjih godina dajemo više prostora kolektivnim članovima, našim proizvođačima i ustanovama kako bi se što efikasnije predstavili.
Vidno mesto zauzimaju komercijalno ֠tehničke informacije i obilazak štandova svih naših proizvođača svetlosne opreme.
Svih 30 "Dana svetlosne tehnike" su organizovani u zajednici sa Fabrikom sijalica "Tesla" iz Pančeva uz vidnu saradnju Fabrike svetiljki "Minel-Schreder". Sve više kolektivnih članova pomaže u organizaciji i finansiranju ovih susreta.

STRUČNA PREDAVANJA I POSETE

Između napred opisanih savetovanja i drugih stručnih manifestacija svake godine, jedno ili više stručnih predavanja se održe za članstvo, koja su često propraćena projekcijom nekog stručnog filma ili prikazivanjem više dijapozitiva.
Od samog formiranja članovi Društva, u početku manji broj kolega su se bavili tehnikom osvetljenja, obogaćivali su praksu i na razne načine nastojali da deluju što šire. Još 1961. godine, pre održavanja Konferencije neangažovanih zemalja u Beogradu, nekoliko kolega prihvatilo se pionirskog zadatka da se Beograd osvetli, obilazeći sve važnije saobraćajnice u gradu, trgove, trgovine i izloge. Konkretno su davali predloge za modifikovanje osvetljenja i pratili realizaciju svojih ideja, veoma često i bez nekih projekata.
Uzeto je vidno učešće u zajednici sa urbanistima u izboru tipova svetiljki za osvetljenje pančevačkog mosta 1963. godine. Svake večeri sa, verovatno jedinim luksmetrom u zemlmji, koji je posedovala Fabrika sijalica "Tesla" iz Pančeva, vršeni su eksperimenti, mereći pri svakom eksperimentu osvetljenost. Sada to izgleda naivno.
U zajednici sa Fabrikom sijalica "Tesla" - Pančevo, snimljena su dva filma: "Dobro osvetljenje ֠šta je to" i "Osvetljenje prodavnica i izloga". Scenarija za ove filmove su napisali Slobodan Opačić i Nikola Petrović. Filmovi su u to vreme često prikazivani našim članovima.
Godine 1977. godine je organizovana poseta Kragujevcu gde su se članovi društva upoznali sa osvetljenjem Memorijalnog muzeja, pozorišta i drugih objekata. Sa istim ciljem smo kasnije posetili gradove Novi Sad i Pančevo.
Godine 1979. godine je u zajednici sa Zavodom za izgradnju grada Beograda, održano nekoliko predavanja o osvetljenju Kongresnog centra "Sava" i tom prilikom su učesnici obišli sve značajnije objekte ֠celodnevna ekskurzija.
Sa ciljem upoznavanja svih novih objekata sa instalacijama električnog osvetljenja, Društvo je organizovalo stručna predavanja sa posetama Filmskom gradu, Kalemegdanu, Saveznoj skupštini i SIV-u, Narodnom pozorištu, Ateljeu 212 ֠pre i posle rekonstrukcije, Muzeju vazduhoplovstva, Muzeju i Konaku kneza Miloša, Aerodromu Beograd, hotelu Hayat Reegency, Sportskoj areni na Novom Beogradu i Poslovnoj zgradi Stankom.
Godine 1988. Društvo je organizovalo posetu svetlotehničarima Hrvatske. Bila je to uzvratna poseta.
Organizovan je stručni skup u vezi osvetljavanja Ulice kneza Mihaila. Društvo je 1989. godine organizovalo trodnevni obilazak manastira Srbije sa ciljem da svoje članove upozna sa istorijskim spomenicima, njihovim spoljnjim i unutrašnjim osvetljenjem. Istovremeno organizovan je obilazak fabrike "EMPA" U Aleksincu. Poseta ponovljena u okviru savetovanju 2000. godine.
Godine 1991. upoznali smo se sa svečanim osvetljenjem Beograda.
Godine 1992. učestvovali smo u postavci izložbe u Etnografskom muzeju sa temom: "Od vatre do sijalice", a 1994. godine u Muzeju elektroprivrede Srbije povodom izložbe: "Vek elektrike". U postavci te izložbe vidan doprinos su dali članovi našeg Društva, od kojih bi posebno istakli poč. Miloša Kremića.
Evidentna je i saradnja sa Muzejom Nikola Tesla. Pojedini članovi učestvovali su u projektima i dali svoj doprinos rekonstrukciji osvetljenja Muzeja.
Godine 1995. organizovana je poseta sa upoznavanjem električnih instalacija osvetljenja kao i celokupnog objekta podzemne železničke stanice "Vukov spomenik".

Održano je više stručnih skupova:
1992. na temu: "Problematike proizvodnje, atestiranja proizvoda i uređaja koji se koriste u sredinama ugroženim od eksplozija sa posebnim osvrtom na električno osvetljenje
1994. iz oblasti predspojnih elektronskih uređaja iz proizvodnog programa "EMI" Čačak
1996. o novim tehničko-tehnološkim rešenjima opreme u protiveksplozivnoj zaštiti, sa primenom u oblasti osvetljenja. Gost nam je bio iz Francuske g. E. Karee Legrand
1996. u organizaciji Privredne komore Srbije i EPS-a proizvođači "Tesla" i "Minel- Schreder" prikazali su novosti u opremi za industrijsko i javno osvetljenje
1997. stručna manifestacija "Osvetljenje i svetlosni efekti u diskotekama"

Radoš Nikolić je u povodu 100 godina od štampanja prve knjige iz nauke o svetlosti ing. Đ. Stanojevića 1995. godine održao predavanje na temu svetlost.
Prikazivano je niz filmova sa stručnom tematikom, npr. "Svetlost štiti živote-do 10% saobraćajnih udesa manje uz dobro osvetljenje". Bio je to film nemačkog svetlotehničkog društva.
Društvo je u toku svih ovih godina u više navrata bilo domaćin predstavnicima PHILIPS-a, SCHREDER-a, OSRAM-a i drugih.
Društvo je organizovalo i više stručnih putovanja u inostranstvo. Ovde ćemo navesti samo neke za koje mislimo da su bile najkorisnije i najuspešnije:

- 1967. godine, Pariz, poseta izložbi na Sajmu osvetljenja,
- 1969. godine, Poseta II Kongresu Evropa LUX, Belgiji i Francuskoj,
- 1978. godine, Minhen, poseta firmi OSRAM i svetlosnom demonstracionom centru,
- 1983. godine, Prag, poseta fabrici "Tesla" u Holešovicama,
- 1985. godine, Budimpešta, poseta fabrici TUNGSRAM i osvetljenje Budimpešte,
- 1990. godine, Poseta Tungsramovoj kući osvetljenja u Mađarskoj i upoznavanje sa dekorativnim osvetljenjem Budimpešte,
- 1991. godine, Poseta UNO ֠centru i PHILIPS-ovom predstavništvu u Beču sa pregledanjem javnog osvetljenja. Iste godine poseta Bratislavi,
- 1994. godine, Grčka, Solun i Atina sa posetama laboratorijama za osvetljenje univerziteta, fabrike svetiljki i javnog osvetljenja
- 1995. godine, Rim, upoznavanje sa javnim i dekorativnim osvetljenjem,
- 1996. godine, Amsterdam, Brisel, Lijež - dekorativno i javno osvetljenje, osvetljenje tunela "Leopold" u Briselu i poseta firmi "Schreder" u Liježu,
- 1997. godine, Barcelona ֠upoznavanje sa funkcionalnim i dekorativnim osvetljenjem. Poseta fabrici svetiljki "Lamp" u Terrassi-u,
- 1998. godine, Amsterdam, Eidhoven, Lion ֠poseta Philips-ovim fabrikama, demonstracionom centru i upoznavanje sa dekorativnim i javnim osvetljenjem,
- 1999. godine, Portugalija ֠osvetljenje Rima i Lisabona. Poseta fabrici "Schreder ֠Portugal" sa stručnim programom,
- 2000. godine, London ֠dekorativno osvetljenje Londona sa obilaskom značajnih objekata i novim londonskim aktrakcijama kao uvod u 21. vek.
- 2001-Prag- Ceska+Bratislava, Nove Zamky-Slovacka
- 2002-Madrid, Spanija
- 2004-Minhen, Nemacka

Nakon svake stručne ekskurzije u inostranstvo ili zasedanje CIE, članstvo je upoznavano sa novostima sa tih putovanja kao i sa predavanjima koja su na tim putovanjima održana.
Na međunarodnim Kongresima LUX Evropa Granada, Budimpešti, Varni i
I Balkanskoj konferenciji "Balcan light 99" naše kolege Dragomir Đurić, Radoš Nikolić, Predrag Rančić, Aleksandra Stojković, Danica Marinković i Grozdana Popović uzeli su učešće i održali predavanja.

PUBLICISTIČKA DELATNOST, PREPORUKE I STANDARDI ZA OSVETLJENJE

Bilo je više pokušaja da se oživi rad na izradi tehničke regulative. U početku JKO je bio zainteresovan i pozvan jer Savezni Zavod za standardizaciju nije imao uslova. U ovom periodu okončan je jedini YU standard, JUS UC 9.100, za dnevno i električno osvetljenje u zatvorenim prostorijama još daleke 1961. godine, i preporuke za osvetljenje u izdanju JKO-a 1974. godine. Pred raspad predhodne Jugoslavije JSO je 1988. godine formirao u okviru Saveznog Zavoda za standardizaciju Komisiju ֠KSN osvetljenje. Sačinjen je program, formirane radne grupe i redosled YU standarda koji će se pripremati po tehnologiji SZS (prednacrt, nacrt, javna rasprava i usvajanje).

Kao rezultat učešća članova DOS-a, u radu Komisije za osvetljenje KSN OSV i SZS objavljeni su jugoslovenski standard:
- JUS IEC 972: 1995 ֠Klasifikacija i tumačenje novih proizvoda za osvetljenje;
- JUS ISO CIE 10527: 1996 ֠Standardni kolorimetriski posmatrač prema CIE;
- JUSN.AO.845: 1995 ֠Osvetljenje. Termini i definicije. Sekcija I. Zračenje. Veličine i jedinice;
- JUS IEC 60364: 2000 ֠Električne instalacije u zgradama. Specijalne instalacije i lokacije. Električne instalacije osvetljenja.

Pored ove aktivnosti članovi Društva (uglavnom Boškić D.) su preveli i nekoliko publikacija CIE-a, sa međunarodnim preporukama iz oblasti osvetljenja, kao i više stranih standarda ֠nemačkih, francuskih, engleskih, američkih, iz oblasti osvetljenja od kojih se po jedna kopija nalazi u biblioteci Društva. Sve ovo treba da koristi za reviziju postojećih standarda za dnevno i električno osvetljenje koje se priprema iz sedam oblasti.
Godine 1991. u saradnji sa SMEITS-om izdali smo Mali elektrotehnički priručnik. 1997. izdato je drugo izdanje MEP-a. Za oba izdanja organizovane su promocije u Društvu sa autorima.
"Revija", jedino svetlotehnički časopis Zajednica za proizvodnju i promet električnih izvora svetlosti izlazio je u Zagrebu u 85 brojeva od 1971. do 1991. godine, 21-nu godinu. To je, u stvari, bilo glasilo svetlotehničara u Jugoslaviji koje je finansirano 100% od strane Fabrike sijalica "Tesla" i "Tež"-a. Od pre tri godine nastojimo da izdamo DOS Informator čije su ambicije da preraste u stručni časopis. Do sada je izašlo 11 brojeva!
1997. godine prof. Rančić P. izdao je knjigu "Prilazi svetlotehničkim karakterizacijama osvetljenja".
2000. godine prof. Kostić M. izdaje knjigu "Vodič kroz svet tehnike osvetljenja".
Biblioteka Društva se sastoji od raznih, uglavnom stranih svetlotehničkih časopisa starijeg datuma, zbornika sa svih savetovanja, izvesnih CIE dokumenata, manjeg broja knjiga, magistarskih radova kao i doktorskih disertacija iz oblasti svetlosne tehnike. Takođe i izvestan broj prevoda. Doprinos sređivanju biblioteke dao je Institut za fiziku iz Zemuna, ali kada su se stekli uslovi naša biblioteka je preseljena u prostorije biblioteke Elektrodistribucije ֠Beograd, u Ulici Gospodar Jevremova br.26/28. Jednom godišnje se izdaje spisak literature i informišu zainteresovani članovi.

MEĐUNARODNA KOMISIJA ZA OSVETLJENJE C I E

Sve veze sa Međunarodnom komisijom za osvetljenje CIE i drugim inostranim organizacijama do 1990. godine su održavane preko UO JKO odnosno JSO. Raspadom predhodne Jugoslavije naše Društvo je ostalo bez ikakve veze sa CIE. Međunarodne sankcije, koje su uskoro usledile, onemogućile su ponovno uspostavljanje tih kontakata. Godinama kasnije naša jedina veza sa CIE se sastojala u dobijanju, posredstvom ličnih veza, informacija i časopisa CIE NEWS iz kojih smo saznali da su Slovenija i Hrvatska formirali svoje nacionalne komitete i učlanile se u CIE. Iz tih mesečnika 55 brojeva do kraja 2000. godine i registra CIE za 2000. godinu upoznati smo sa aktivnostima te Međunarodne organizacije.
Nakon ukidanja sankcija od strane UN u oblasti nauke stekli su se teoretski uslovi za naš ponovni prijem u CIE. Do tog vremena omogućeno nam je po Statutu CIE imenujemo individualnog člana što smo i učinili. Prof. Rančić Predrag iz Niša od 1997.-2000. bio je predstavnik Jugoslavije u Međunarodnoj komisiji za osvetljenje CIE. Učestvovao je na par sastanaka Tehničkih odbora sa referatima.
Krajem 1998. godine u zajednici sa crnogorskih društvom za osvetljenje održana je osnivačka skupština JUGOSLOVENSKOG KOMITETA ZA OSVETLJENJE JKO koji nas predstavlja u Međunarodnoj komisiji za osvetljenje CIE. Imenovani su delegati u DIV. CIE i 15.03.1999. godine zatražen je prijem u članstvo sa svim potrebnim obrazloženjima.
Maja 2000. godine dobijen je pozitivan odgovor da smo kao JKO postali punopravni članovi CIE. Sledi konstituisanje i aktivno povezivanje svakog delegata sa odgovarajućim Divizionom CIE.
Više naših naučnih ustanova: Savezni zavod za standardizaciju, Savezni zavod za mere i dragocene metale kao i Elektrotehnički fakultet su u posedu većeg broja CIE publikacija, o čemu se vodi evidencija.

IV Z A K L J U Č A K

Kolika je važnost veštačkog osvetljenja u svakodnevnom životu ilustruje podatak da se u nekim zemljama na primer Japanu kao obrazovni predmet, izučava osvetljenje.
Analizom publicističke aktivnosti nacionalnih komiteta, organizacijom mnogih stručnih simpoziuma i internacionalnih savetovanja, vidimo da je u celom svetu razvoj svetlosne tehnike u stalnom usponu u svim domenima. Tako je i kod nas.
Dokaz za to su sve naše aktivnosti od kojih smo neke naveli u ovom kratkom izveštaju. Činjenica, da smo i pored teške ekonomske i finansijske situacije održali kontinuitet u radu ֠govori o stvarnoj snazi svetlotehničara Srbije.

IZVEŠTAJ PRIPREMILI:
Pavle Božić
Ljudmila Andrijević